मन बावरी सावरी.

गोव्यातले एप्रिलमधले दिवस! भरपूर उन्हाळा, चिक्कार घाम,जीवाची घालमेल! असं सगळं वातावरण आणि मग एक सुट्टीचा दिवस! अहाहा! सुट्टीचा दिवस म्हटला की मला ्सकाळी लवकरच जाग यायची.सहालाच फटफटीत उजाडलेलं असायचं. मग मी सहज फेरफटका मारायला बाहेर पडायचो.सुटीच्या दिवशीच्या इंडस्ट्रीयल इस्टेटमधल्या निर्मनुष्य रस्त्यांवरुन अगदी रमतगमत जातांना निरभ्र आकाशातल्या उंचावर उडणार्या पक्ष्यासारखं वाटायचं.जवळच असलेल्या आजोबा देवस्थानाच्या पायरीवर थोडावेळ बसायचं, मग अगदीच अलगद पुढे जात माझ्या घरामागच्या नदीच्या किनारी जायचं.तिथे नारळींची बरीच गर्दी आहे.त्याच्या अलिकडे बरीच मोकळी जागा आहे. त्यात मला आवडणारी दोन झाडं आहेत, पण एकमेकांपासून दुरावा राखूनच.दोघांचही वागणं सारखंच पण स्वभाव भिन्न! पहिला आहे चाफा आणि दुसरी सावरी किंवा काटेसावर.दोघही जेव्हा फुलून येतात तेव्हा सगळी पानं झाडून टाकतात.चाफा मी पूर्वीही पाहिला होता. पण गोव्याला आलो तेव्हा प्रथमच मी सावरी पाहिली.अश्याच एप्रिलमध्ये लालेलाल फुलून आलेली सावरी! चाफा कसा वेडावून टाकतो सुगंधाने.एकतरी फूल उचलावेसे वाटणारच.

नारळीच्या गर्दीमध्ये
उभा चाफा एक निष्पर्ण
मोही सुगंधाचा धनी
आणि संन्याशाचा थाट.

पण सावरीची गोष्टच न्यारी.तिच्या काहीश्या मोठ्या आकाराच्या लाल फुलांना सुगंध असा नसतोच.आकारही आकर्षक नाही.जमिनीवर पडली तर टप्प असा आवाज होतोच,इतकी वजनदार फुलं! बरं दिसायला झाड खूप आकर्षकही नाही,पंधरावीस फूटांपर्यंत वाढणार्या झाडाला बुंध्यापासूनच काटे असतात.तरीही मला सावरी खूपच आवडते.सावरीचं सौंदर्यच आगळं आहे.मार्चच्या आसपास फूलं फुलायला सुरवात होते आणि तोपर्यंत पानं झडून गेलेली असतात.एकूणच गोव्यात कितीतरी सावरीची झाडं आहेत.एकाच काळात सगळी बहरून येतात.हिरव्या पानांचा अभाव असल्याने लालसर गुलाबी रंगांनी सावरी उठून दिसते.लवकरच फळं धरायला लागतात. फूलं आणि नुकतीच उमललेली चैत्रपालवी ल्येवून सावरी काय दिसते म्हणून सांगू! स्वतःच पहायला हवा तो नज़ारा! नुकतिच वयात आलेली सावरी! सोसाट्याचा वारा आला की टपटप करुन फूलं गळू लागतात.मला आठवते ती सावरी चाफ्यापासून अंतर राखून उभी असलेली :

पाने गाळुन तशीच
दूर एकट सावरी
लालेलाल फुलू आली
आणि वाराही मोकाट.

चैत्रपालवी येऊ लागते आणि फूलं गळून हिरवी कोवळी फळं दिसू लागतात.हळूहळू फळं पिकून काळपट होतात. आणि मग उन्हाळ्याच्या भर मध्यावर तिचं मला वेडावुन टाकणारं रुप दिसु लागतं.
ही फळं म्हणजे शेंगाच असतात बोटभर लांबीच्या आणि दोन बोटभर जाडीच्या.पिकलेल्या शेंगामध्ये कापूस भरून असतो.आता सावरीला झुळूकही सहन होत नाही.तटतट करत शेंगा अलगद फुटतात आणि ्जुन्या आठवणींनी येणार्या अश्रूंसारखा कापूस बाहेर पडतो. सावरीचं हे रुप मला वाटत्ं एखाद्या विरहिणीसारखं! नदीच्या किनार्यावर एकटीच उभी असलेली सावरी जणु आपल्या दूरवर गेलेल्या प्रियकराची वाट पहात असते.अगदी वेड्यासारखी ही प्रतीक्षा! कुणाची पर्वा नसते पण लोकांचे वर्मी लागणारे बोल असतात. तश्याच मधूनमधून येणार्या उष्ण झुळकांनी सावरी दुखावली जाते.प्रियकारच्या एकेक आठवणि याव्यात तसे एकेक फळं उमलु लागतात आणि प्रत्येक आठवणिने व्याकूळ होत अश्रू यावेत तसा गोलाकार कापूस बाहेर येतो.आणि पुन्हा एकामागोमाग आठवणि येत रहाव्यात,एकीत दुसरीचं बीज असाव्ं तसंच प्रत्येक गोलाकार कापसांच्या बरोब्बर मधोमध काळपट बीज आहेच.पुन्हा एका नव्या सावरीला जन्म देण्यासाठी!
नदीकाठच्या सावरीला आणि चाफ्याला न्याहळत मी पुन्हा घरी परतायचो.तेव्हा अंगणातच असलेली सावरी वाट पहात असल्यासारखी वाटायची.ही सावरी माझ्या आवडत्या Tower ला अगदी लागूनच उभी आहे.अशी सावरी अंगचटीला येऊ देत नाही कारण तिचे काटे! पण tower वर चढून सावरीची फळं बोटाच्या हलक्याश्या स्पर्शानेही उमलून जाताना पहायची हा माझा तसाच निवांत उद्योग! कोंडून ठेवलेली गुरं दार उघडताच जशी भरभर बाहेर येतात तसाच सावरीचा कापूस बाहेर येतो. तरीही त्याचा आकार अगदी गोलगोलच राहतो. वार्याने उडालेला कापूस मागे धावत गोळा करायचा आणि त्याची उशी करण्याचा मनसुबा घोळवत रहायचे.मी तसा खूप कापूस गोळा करून ठेवला होता पण त्याची उशी काही तयार झाली नाही.ते घर सोडतांना तो कापूस तसाच सोडून आलो. आताही सावरी तशीच फुलून आली असणार. तिचा कापूस गोळा करण्यासाठी पुन्हा जाईन म्हणतो.मला माहीत आहे,ती अजूनही तशीच वाट पहात बसलेली असणार,

डोळे लागले सागरी
कधी येशील किनारी
वाट पाहुनी थकेना
मन बावरी सावरी.